سامانه حرم

میرزا جواد

سعادتی (تبریزی)

1305/01/01

تبریز

ایرانی

علی

فارسی

www.tabrizi.org

میرزا جواد تبریزی (۱۳۰۵ش - ۱۳۸۵ش) از مراجع تقلید شیعه و از استادان تأثیرگذار حوزه علمیه قم بود. وی در دوران تحصیل خود در دو شهر قم و نجف، در درس علمایی همچون سید حسین بروجردی، سید محمد حجت، سید عبدالهادی شیرازی و سید ابوالقاسم خوئی شرکت می‌کرد و بعدها به عضویت دفتر استفتائات آیت‌الله خوئی در عراق در آمد. با دستور صدام حسین برای اخراج ایرانیان از عراق، میرزا جواد تبریزی هم پس از ۲۳ سال اقامت در نجف، مجبور به ترک این کشور و مهاجرت به ایران شد و فعالیت علمی خود را در قم ادامه داد. تا اینکه پس از درگذشت آیت الله اراکی، توسط جامعه مدرسین به عنوان یکی از مراجع هفت‌گانه معرفی شد. میرزا جواد تبریزی صاحب تألیفات متعددی در فقه شیعه بوده که یکی از مهم‌ترین آن‌ها کتاب ارشاد الطالب (تعلیقه چهار جلدی بر مکاسب محرمه شیخ انصاری) است. ولادت شیخ جواد تبریزی در سال ۱۳۰۵ش مطابق با ۱۳۴۵ق در شهر تبریز به دنیا آمد. پدرش حاج علی کُبار از تجار معروف آذربایجان بود و همه او را به ایمان و انصاف می‌شناختند. مادر میرزا، خانم فاطمه سلطان نیز از تبار سادات مشهور این دیار بود. تحصیلات در تبریز وی در هفت‌سالگی وارد مدارس جدید شد و تا سال دوم دبیرستان تحصیل کرد و پس از آن به علت علاقه‌ای که به دروس حوزوی داشت، تصمیم گرفت به حوزه برود. دبیرستان را رها کرد و در مدرسه طالبیه تبریز به تحصیل مشغول شد. هنگامی که چنین تصمیمی گرفت، با مخالفت خانواده و اطرافیان روبه‌رو شد، چون این دوران مصادف با شروع فشارها علیه حوزه‌های علمیه و رنج و زحمت روحانیت بود. همت و اصرار وی، پدر را قانع ساخت و به این ترتیب او با وجود موقعیت تجارت، زندگی طلبگی را برگزید و در مدرسه طالبیه تبریز به تحصیل مشغول شد و دروس ادبیات، معانی و بیان و قسمتی از فقه و اصول را فرا گرفت. وی در این دوران با علامه جعفری هم‌بحث بود. وی در خصوص این فراز از زندگی‌اش می‌گوید: «چون برخلاف خواسته خانواده‌ام به حوزه آمده بودم، نمی‌خواستم از مشکلاتم آگاه شوند و در ارادۀ من برای ادامه تحصیل تأثیر بگذارند. گاهی آن قدر مشکلات اقتصادی زیاد می‌شد که با مرحوم محمد تقی جعفری دو روز غذا نداشتیم. یک وقت کسی می‌آمد نماز و قرآن ارجاع می‌داد و ما پولی برای تهیۀ غذا پیدا می‌کردیم.» در قم آیت‌الله تبریزی در سال ۱۳۲۷ش راهی قم شد و هفت سال در این شهر ماندگار گردید.سال‌های ورود وی به قم، مصادف با آغاز شکوفایی حوزه علمیه قم بود. آیت‌الله بروجردی به قم مرکزیت داده و دروس حوزوی رونق چشمگیری گرفته بود. او در مدرسه فیضیه اقامت کرد و ضمن تحصیل از محضر بزرگان، به تدریس روی آورد. او از جمله افراد مورد عنایت آیت‌الله بروجردی بود. خود می‌گوید: «من در مسجد نو در میدان آستانه لمعه و قوانین تدریس می‌کردم. از طرف آقای بروجردی ممتحن بودم و پرداخت شهریه طلبه‌ها منوط به نظر ممتحنین بود.» آیت‌الله تبریزی در قم چهار سال از محضر آیت‌الله حجت بهره‌مند شد و به لحاظ روحی و اخلاقی نیز تحت تأثیر وی قرار گرفت. آیت‌الله حجت در آن زمان در زهد و اخلاق زبانزد بود. وی همزمان ۷ سال از خدمت آیت‌الله بروجردی دانش و معارف را فرا گرفت و با وجود موقعیت خوب برای تدریس راهی نجف اشرف شد. در عتبات رفتن به عتبات و حوزه علمیه نجف برای آیت‌الله تبریزی آرزوی بزرگی بود و از دوران حضور در حوزه علمیه تبریز به آن می‌اندیشید، اما مشکلات و نبود امکانات برآورده شدن این آرزو را دور می‌نمود. یک روز اتفاقی در یک جلسه علمی شرکت کرد و یکی از تجار متدین که با علما ارتباط داشت، به هوش و زکاوت او پی برد و در پی کمک به وی برآمد و اسباب مسافرتش را فراهم آورد. وی در این خصوص می‌گوید: «در مدرسه فیضیه نشسته بودم و به چگونگی رفتن به نجف فکر می‌کردم. در همین وقت مرد آشنایی را دیدم که پیشتر نیز دیده بودم. از من پرسید به چه می‌اندیشی؟ عرض کردم: به رفتن به عتبات. گفت: موانع رفتن چیست؟ گفتم: شرایط عوض شده است. آن زمان مصادف با سقوط مصدق و آغاز سخت گیری‌های دولت به روحانیت بود. گفت: شما غصه نخورید، از من مدارک و عکس گرفت و چند روزی نگذشت که پاسپورتم را درست کرد. او تاجر بود و برای خرید و فروش به کشورهای اطراف می‌رفت و این جور کارها برایش آسان بود. من نیز با گرفتن گذرنامه، صبر نکردم و با اولین وسیله به سمت عراق راه افتادم، حتی نتوانستم به شاگردانم اطلاع دهم.» آیت‌الله تبریزی خود را به شهر نجف رساند و این وقتی بود که بیست و هفت سال از عمرش سپری شده بود. وی با کمک میرزا علی غروی که سالیانی در نجف بود، در مدرسه قوام السلطنه شیرازی ساکن شد و روزهای پرجنب و جوش خود را در حوزه علمیه نجف آغاز کرد. وی چون در سن بالا وارد حوزه علمیه شده بود، تلاش دو چندانی می‌کرد و در دروس متعدد حاضر می‌شد. خود می‌گوید: «من چهل سال معنای تعطیلی را نفهمیدم و از همه چیز زدم و از لذت‌های بسیاری دوری گزیدم تا به اهدافم برسم». اساتید آیت‌الله تبریزی در دروس اساتید بزرگی، چون آیات سید عبدالهادی شیرازی و سید ابوالقاسم خویی شرکت کرد و در همان سال‌های نخست مورد توجه اساتید قرار گرفت. آیت‌الله خویی با درک استعداد و همت میرزا جواد، ایشان را مورد عنایت قرار داد و او رفته رفته به استاد نزدیک‌تر و از خواص شاگردان وی شد. آیت‌الله تبریزی می‌گوید: «مرحوم خویی در مسجد خضراء شب‌ها بعد از نماز مغرب و عشا اصول می‌گفتند. ما درس ایشان می‌رفتیم. در همان جلسه اول بحثی را با عنوان«آیا در شبهات موضوعیه فحص لازم است یا نه؟» مطرح کردند. ایشان در این موضوع با استاد به بحث نشست و مطالب درستی را ارائه داد و استدلالش پذیرفته شد. همین موضوع راه را برای پیشرفت ایشان هموار ساخت. آیت‌الله خویی بعدها ایشان را جزء اعضای دفتر استفتاء خود معرفی کرد و ایشان حدود بیست سال در دفتر استفتاء و محفل درس استاد به تلاش پرداخت و چند بار سطوح و درس خارج را تدریس کرد. وی از محضر آیات سید محسن حکیم و مشکینی هم بهره برد. آیت‌الله تبریزی علاوه بر اینکه در دروس فقه و اصول به درجه اجتهاد رسید، در دروس تفسیر و رجال تلاش زیادی کرد و به تبحر دست یافت.[نیازمند منبع] از هم بحث‌ها و هم درس‌های او می‌توان از شهید سید محمد باقر صدر، شیخ مجتبی لنکرانی، شیخ صدرا بادکوبه ای، آیت‌الله وحید خراسانی، آیت‌الله سید علی سیستانی، شیخ علی‌اصغر شاهرودی را نام برد.[نیازمند منبع] بازگشت به ایران در سال ۱۳۵۵ش حکومت عراق سختگیری‌هایی بر ضد ایرانیان اعمال کرد و افرادی چون آیت‌الله تبریزی را که شخصیت برجسته بودند، شناسایی و به اخراج از عراق محکوم نمود. به این ترتیب وی پس از ۲۳ سال به همراه تعدادی از ایرانیان مجبور به ترک عراق شد؛ این در حالی بود که آیت‌الله خویی از بازگشت ایشان به ایران بسیار متأثر بود. زیرا وی می‌خواست آیت‌الله تبریزی در نجف به تدریس ادامه دهد و معتقد بود که ایشان می‌تواند در آینده نزدیک یکی از استوانه‌های حوزۀ علمیه نجف گردد و این مطلب را به برخی از دوستان نزدیک خود گفته بود. این سخن معروف بود که وی به آیت‌الله مشکینی (فرزند صاحب حاشیه بر کفایه) گفته بود:«ایشان مجتهد مطلق هستند». از اساتید حوزه علمیه قم جلسه درس آیت‌الله تبریزی در مسجد اعظم. عمده تبحر آیت‌الله تبریزی در فقه، اصول و رجال بود. وی پس از بازگشت به ایران و اقامت در حوزه علمیه قم، در هر سه موضوع به تدریس ادامه داد. تدریس وی به جهت مصاحبت زیاد اساتید بزرگ نجف تا حدودی به سبک حوزه نجف بود. مرجعیت پس از رحلت آیت‌الله خویی، عده‌ای از علما خواستار پذیرش مقام مرجعیت از سوی آیت‌الله تبریزی شدند. با اینکه ایشان علاقه‌ای به این مقام نداشت و همواره از آن گریزان بود اقدام جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در معرفی هفت نفر از جمله ایشان به عنوان مرجع تقلید، در کنار وجود مقلدانی در خارج از جمله سوریه، لبنان، کویت، بحرین، عراق حتی کشورهای اروپایی، استرالیا و آفریقا وی را وادار به قبول این مسئولیت کرد